Ứng Dụng Công Nghệ Trong Bảo Tồn và Phát Huy Di Sản Văn Hóa: Một Định Hướng Tương Lai Cho Hà Nội

Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa gắn với công nghệ đã trở thành một kỳ vọng lớn đối với Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII. Ứng dụng công nghệ không chỉ là chìa khóa để giữ gìn di sản cho thế hệ tương lai mà còn giúp đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Với người dân Hà Nội, di sản văn hóa không chỉ là những công trình kiến trúc cổ kính hay hiện vật lịch sử, mà còn là linh hồn và bản sắc không thể tách rời của thành phố ngàn năm văn hiến. Vì vậy, việc ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và quảng bá di sản là một giải pháp quan trọng. Công nghệ giúp bảo tồn và phục dựng các giá trị di sản một cách hiệu quả nhất.

Một bảo tàng số về lịch sử Thăng Long – Hà Nội, nơi mọi tư liệu và hiện vật lịch sử được số hóa và trình bày sinh động, sẽ thu hút được nhiều người, đặc biệt là các em học sinh và sinh viên. Việc này không chỉ giúp thế hệ trẻ tiếp cận di sản văn hóa một cách dễ dàng hơn mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý thức bảo tồn di sản.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR) trong trải nghiệm di tích là một giải pháp đột phá. Du khách và người dân có thể ‘du hành thời gian’ về quá khứ và chứng kiến không gian di tích được phục dựng sống động như thật, nghe những câu chuyện lịch sử chân thực. Công nghệ này cho phép trải nghiệm di sản văn hóa một cách trực quan và sống động, vượt qua những giới hạn về không gian và thời gian.

Việc phát triển các ứng dụng di động dẫn đường và thuyết minh di sản đa ngôn ngữ cũng là một sáng kiến thiết thực. Với một chiếc điện thoại thông minh, bất cứ ai cũng có thể dễ dàng khám phá các di tích và hiểu rõ câu chuyện đằng sau mỗi hiện vật và địa danh. Điều này không chỉ tạo điều kiện cho du khách quốc tế mà còn giúp người dân Việt Nam tiếp cận di sản văn hóa của đất nước một cách dễ dàng hơn.

Người dân Thủ đô tin rằng, khi công nghệ được ứng dụng thông minh và có chiến lược, di sản văn hóa của Hà Nội sẽ không chỉ được bảo vệ tốt hơn mà còn được ‘làm sống lại’ trong tâm hồn của thế hệ hôm nay và mai sau. Đây là cách biến những giá trị nghìn năm tuổi thành động lực phát triển mới và khẳng định vị thế của Hà Nội là một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc văn hóa.

Nhìn chung, ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa là một hướng đi quan trọng và cần thiết cho Hà Nội trong thời đại hiện nay. Với sự kết hợp giữa công nghệ và di sản văn hóa, Hà Nội có thể trở thành một thành phố không chỉ giàu bản sắc văn hóa mà còn hiện đại và năng động.

Trong thời đại kỹ thuật số, việc chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng tất yếu trên toàn thế giới. Mục tiêu chính của quá trình này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Mới đây, trong chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã nhấn mạnh rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số.

Theo TS Nguyễn Anh Minh, việc thành lập phòng chuyển đổi số sẽ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng và góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Điều này cũng giúp thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế. Kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, cho thấy rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng.

Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu. Các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Quá trình số hóa hiện vật và xây dựng cơ sở dữ liệu tại các bảo tàng Ba Lan được thực hiện một cách bài bản và chuyên nghiệp. Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế thông qua các nền tảng số.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Mục tiêu là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Mục tiêu là tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.

Tỉnh Khánh Hòa đang tích cực nghiên cứu và đề xuất điều chỉnh, bổ sung các chính sách ưu đãi đặc biệt dành cho những cá nhân có tài năng trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn. Đây là một phần trong kế hoạch hành động toàn diện của tỉnh nhằm thực hiện các kết luận quan trọng của Trung ương về việc xây dựng và phát triển văn hóa, cũng như con người Việt Nam hướng tới mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa đã ban hành Kế hoạch vào tháng 7 năm 2025, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về vị trí và vai trò của văn hóa, cũng như con người Khánh Hòa trong sự nghiệp phát triển nhanh và bền vững của địa phương. Văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần vững chắc, nguồn lực nội sinh và động lực quan trọng cho sự phát triển của tỉnh trong kỷ nguyên mới.

Kế hoạch của tỉnh Khánh Hòa tập trung vào 5 nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm. Thứ nhất, đổi mới công tác lãnh đạo và chỉ đạo để nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển văn hóa. Thứ hai, hoàn thiện thể chế và chính sách về văn hóa, con người để tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi cho sự phát triển của văn hóa. Thứ ba, đẩy mạnh xã hội hóa và phát huy vai trò của Nhân dân, doanh nghiệp và các tổ chức chính trị – xã hội trong phát triển văn hóa. Thứ tư, phát triển nguồn nhân lực và hoàn thiện chính sách trong lĩnh vực văn hóa. Cuối cùng, tăng cường thông tin, tuyên truyền và hợp tác quốc tế về văn hóa, cũng như huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, phấn đấu mức chi ngân sách cho văn hóa cao hơn mức bình quân của cả nước.

Đáng chú ý, Ban Thường vụ Tỉnh ủy giao Đảng ủy UBND tỉnh chủ trì đề xuất các cơ chế và chính sách mang tính đột phá. Trong đó, việc sửa đổi, bổ sung chính sách ưu tiên, trọng dụng và đãi ngộ tài năng trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, di sản văn hóa, cũng như thu hút, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ là một nhiệm vụ quan trọng. Điều này cho thấy sự quyết tâm của tỉnh Khánh Hòa trong việc xây dựng và phát triển đội ngũ văn nghệ sĩ tài năng, góp phần thúc đẩy sự phát triển của văn hóa địa phương.

Tỉnh Khánh Hòa cũng sẽ ưu tiên đầu tư vào các dự án thiết chế văn hóa quy mô lớn như bảo tàng, nhà hát trong thời gian tới. Đây là những công trình quan trọng không chỉ về mặt văn hóa mà còn góp phần thúc đẩy du lịch và phát triển kinh tế địa phương. Với những kế hoạch và chính sách toàn diện, tỉnh Khánh Hòa đang hướng tới mục tiêu phát triển văn hóa bền vững, tạo ra những giá trị mới và động lực quan trọng cho sự phát triển của địa phương trong tương lai.

Lào Cai đang tích cực bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc tiêu biểu, biến di sản thành tài sản để phát triển du lịch. Với 56 di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có 3 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh này đang trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách.

Xã Nghĩa Đô, nơi sinh sống của đồng bào Tày, là một điển hình về việc bảo tồn và phát triển văn hóa. Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thẩm định và ghi danh 2 di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh Lào Cai vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong đó có loại hình di sản thuộc nhóm ẩm thực đầu tiên của Lào Cai là ‘Tri thức dân gian chế biến cá nướng, vịt bầu lam và rượu men lá của người Tày xã Nghĩa Đô’.

Ẩm thực ở Nghĩa Đô được đánh giá cao bởi sự độc đáo đến từ nguyên liệu, quy trình và cách thức làm ra món ăn. Các món ăn ở đây được làm từ những thực phẩm của địa phương như món ‘vịt bầu lam’ phải là loại vịt bầu cổ xanh có đặc điểm cổ rụt, thân hình bầu bĩnh, đầu to, chân ngắn. Sự kết hợp giữa nguyên liệu tươi ngon và kỹ thuật chế biến truyền thống đã tạo nên hương vị đặc trưng của ẩm thực Nghĩa Đô.

Không chỉ nổi tiếng về ẩm thực, các nghề thủ công truyền thống như kỹ thuật đan lát của người Tày Nghĩa Đô cũng thể hiện sự công phu và khéo léo của đôi tay. Những sản phẩm thủ công này không chỉ là vật dụng hàng ngày mà còn là tác phẩm nghệ thuật thể hiện sự sáng tạo và tài năng của người dân Nghĩa Đô.

Để phát huy sức mạnh văn hóa trong phát triển du lịch, biến di sản thành tài sản, cần sự vào cuộc bền bỉ, sáng tạo và chung tay đồng thuận của chính quyền và người dân. Mỗi di sản đều mang trong mình những câu chuyện hấp dẫn thể hiện nét đẹp văn hóa các tộc người. Năm 2023, tổng lượng khách đến Nghĩa Đô đạt 21.000 lượt, doanh thu đạt khoảng 12,6 tỷ đồng. Năm 2024, lượng khách đạt 25.000 lượt, doanh thu từ du lịch cộng đồng khoảng 15 tỷ đồng.

Khách quốc tế cũng bắt đầu tìm đến Nghĩa Đô như một nơi để ‘chạm’ vào vùng đất bản sắc nguyên sơ, chân thật. Dự kiến đến năm 2030, địa phương đón khoảng 16,5 triệu lượt khách, doanh thu du lịch ước đạt 74,8 nghìn tỷ đồng, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần quan trọng vào tăng trưởng GRDP của tỉnh. Với những nỗ lực bảo tồn và phát triển văn hóa, Lào Cai đang trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước.

Thông tin thêm về du lịch Lào Cai và các di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh này sẽ giúp du khách hiểu rõ hơn về văn hóa và lịch sử của vùng đất này.

Khám phá ẩm thực Nghĩa Đô và trải nghiệm cuộc sống của đồng bào Tày sẽ là một trải nghiệm đáng nhớ cho du khách.

Tìm hiểu thêm về dự kiến phát triển du lịch của tỉnh Lào Cai và cách thức để biến di sản thành tài sản.